Financiële hoofdlijnen

Het uitgangspunt voor de Voorjaarsnota 2024 – 2028 is het meerjarenbeeld zoals dat is opgenomen in de Begroting 2024, aangevuld met de jaarschijf 2028. In onderstaande tabel staan de in deze voorjaarsnota voorgestelde begrotingswijzigingen met een saldo-effect die leiden tot een nieuw financieel meerjarenbeeld 2024 –2028.

Hieronder is per onderwerp een toelichting opgenomen.

Beginstand voorjaarsnota

1. Totaal saldo begroting 2024
   Dit is het saldo van vastgestelde de begroting 2024. De jaarschijf 2028 is toegevoegd.

2. Terugdraaien storting egalisatiereserve
   In de vastgestelde begroting is het positieve begrotingssaldo van 2024 en 2025 begroot als storting in de egalisatiereserve. Deze begrote storting wordt teruggedraaid, om het werkelijke saldo te tonen.

Autonome ontwikkelingen

3. Septembercirculaire
   Dit is het netto effect van de uitgebrachte septembercirculaire 2023. In de raadsinformatiebrief (septembercirculaire 7982965) zijn de effecten toegelicht.

4. Decembercirculaire
   Dit is het netto effect van de uitgebrachte decembercirculaire 2023. In de raadsinformatiebrief (decembercirculaire 8241801) zijn de effecten toegelicht.

5. Gemeentefonds, verwachte loon- en prijscompensatie in meicirculaire 2024
   Op basis van de cijfers van het Centraal Economisch Plan (CEP) is een inschatting gemaakt van de te verwachte loon- en prijscompensatie. In de meicirculaire 2024 zal deze door het Rijk gepubliceerd worden.

6. Indexatie (prijs, loon, subsidie)
   De budgetten zijn opgehoogd met de indexatie. Voor 2025 is de loon- en prijsindex toegepast die is opgenomen in de cijfers van het Centraal Economisch Plan (CEP) van februari 2024. Dit is een prijsindex van 2,2 % en een loonindex van 4,4%. Hieruit volgt een subsidie-index van 3,74%. Zie ook de grondslagen voor een toelichting op de index percentages.

7. Effect Cao 2024
   Dit is het financiële effect voor de jaren 2025 en verder van de Cao gemeenteambtenaren 2024.

8. Sociaal domein - jeugd

1. Jaarlijks wordt de specialistische jeugdzorg bijgesteld aan de hand van de realisatie over het voorgaand jaar. Er is gekeken naar de gerealiseerde productie van de gespecialiseerde jeugdhulp van 2023 (€ 2,76 mln. (nadeel)). Dit komt onder andere door een stijging van Segment B en C (enkelvoudige en meervoudige jeugdhulp). We zien hier een toename van het aantal kinderen, maar ook een toename van de zorgzwaarte. Het is een landelijke trend dat er meer behoefte is aan jeugdhulp en ook zwaardere vormen van jeugdhulp. Veel gemeenten kennen een overschrijding van de kosten van de jeugdhulp. De G40 commissie Zorg Jeugd Onderwijs (ZJO) heeft dit o.a. uitgezocht en alle gemeenten die hadden gereageerd hebben een overschrijding.
2. In de afgelopen jaren is het volume van de jeugdhulp met gemiddeld 5% tot 6% toegenomen. Dit komt deels door de toename van het aantal cliënten en deels door de toename van de zorginzet en zorgzwaarte. Voor de verwachte volumegroei in 2025 is per segment een inschatting gemaakt. Zo is voor Segment V (Verblijf) uitgegaan van geen groei (0%), omdat het de verwachting is dat het aantal verblijfsplekken niet toeneemt. Voor de Segmenten B en C (enkelvoudige en meervoudige jeugdhulp) zien we al jaren een enorme groei. De verwachting is 5% groei, maar gezien de onzekerheid en de wil om de groei te remmen, ramen we de groei 1,1% lager. Om hier op te sturen, voeren we extra maatregelen in. Deze maatregelen worden richting de begroting verder uitgewerkt.
3. De indexering van de tarieven jeugdzorg is gebaseerd op de definitieve OVA 2024 en voorlopige OVA 2025. Dit is vastgelegd in de contracten. De indexatie voor 2025 bedraagt 5,19% terwijl de gemeentelijke index 3,74% bedraagt.

9. Sociaal domein – Wmo

1. Jaarlijks wordt de specialistische ondersteuning bijgesteld aan de hand van de realisatie over het voorgaand jaar.
2. Voor 2025 en verder wordt uitgegaan van volumegroei op basis van het Wmo-voorspelmodel. Deze verwachte groei ligt op 5% voor Wmo maatwerk (zoals hulp bij huishouden en begeleiding) en 3% voor individuele verstrekkingen (zoals scootmobiels). Dit zou uitkomen op een verwachte groei van € 2,1 miljoen vanaf 2025. In het kader van “scherper aan de wind” varen is besloten om 1,7% van de verwachte groei vanaf 2025 (=€ 0,6 miljoen) niet te begroten. Dit is gebaseerd op dat de kosten voor Wmo in de afgelopen jaren minder sterk zijn gegroeid, dan op basis van het Wmo-voorspelmodel werd verwacht.
3. Dit gaat om middelen die we via de meicirculaire van 2023 structureel vanaf 2025 hebben ontvangen voor “Integraal Zorgakkoord (Wmo abonnementstarief)”. Deze middelen heeft het rijk beschikbaar gesteld ter compensatie voor gestegen kosten als gevolg van de invoering van het abonnementstarief Wmo. Deze middelen worden ingezet als dekking van de volumegroei Wmo.
4. De indexering van de tarieven Wmo is gebaseerd op een gewogen percentage van de Overheidsbijdrage in de Arbeidskostenontwikkeling (OVA) en het prijsindexcijfer particuliere consumptie (PPC). De OVA en PPC worden berekend op basis van cijfers die het Centraal Planbureau publiceert. De voorlopige indexatie is berekend op 4,85% voor maatwerk en 4,68% voor de sociale wijkteams tegenover de 3,74% gemeentelijke indexatie.

10. Leerlingenvervoer
    In het leerlingenvervoer zien we wederom een stijging in de kosten ten opzichte van vorig jaar. Deze post bestaat uit twee delen:

1. Er is een stijging van de kosten t.o.v. voorgaand jaar (€ 0,27 mln.) Het aantal leerlingen in het leerlingenvervoer blijft stijgen. We hebben in de afgelopen periode deze ontwikkelingen onderzocht en om het leerlingenvervoer beheersbaar te houden, wordt in het tweede kwartaal van 2024 een aantal scenario’s met maatregelen voorgelegd aan het bestuur.
2. Door kostenstijgingen van 10% van het vervoer voor leerlingen naar gymzalen en toename van het aantal ritten, zijn de vervoerskosten sinds 2022 gestegen met € 0,11 mln. per jaar. Bij de Narap 2023 is dit gemeld voor het jaar 2023. Bij deze voorjaarsnota worden de hogere kosten structureel geraamd.

11. Terugvordering bijzondere bijstand
    Wij ontvangen meer geld uit terugvordering van bijzondere bijstand (€ 0,5 mln.). Het gaat vooral om aflossingen op leningen voor inrichtingskosten aan statushouders. Na een wetswijziging kunnen we deze aflossingen nu inhouden op de uitkeringen.

12. Verbonden partijen

1. Aan de hand van de kadernota 2025 en bijstelling begroting 2024 wordt het budget van de GGD bijgesteld.
2. De Veiligheidsregio Zaanstreek Waterland (VRZW) hanteert voor de begroting 2024 en verder een indexpercentage van 6,7%, waarbij Zaanstad rekening houdt met een index van 3,74%.
3. Voor de Omgevingsdienst NZKG passen we de budgetten aan naar de meest recente meerjarenraming.

13. Kapitaallasten investeringen
    Op basis van de werkelijke investeringsuitgaven in 2023 en voortschrijdende inzichten zijn de investeringsuitgaven voor 2024 en volgende jaren geactualiseerd. De verschillen (tussen 2026 en 2027) komen vooral door herfaseringen en het later beginnen met afschrijven en rentetoerekening bij buitensport, verbouwing stadskantoor, stedelijke herstructurering en treasury (minder investeringen om rente aan door te berekenen). Aan onderwijsinvesteringen is door herfasering minder rente doorberekend.
    
    In de kapitaallasten is tijdelijke huisvesting voor basisschool Egelantier opgenomen. Deze is toegelicht in het IHP. Er is een keuze om tijdelijk te huren, of het aankopen van tijdelijke huisvesting. Voor de gehele onderwijshuisvestingsopgave voor de komende 10 jaar, wordt een in tijd gefaseerde vraag naar tijdelijke huisvesting voorzien. Er is gekozen om tijdelijke huisvesting aan te kopen. Dit is op lange termijn goedkoper dan voor elk los project een eigen oplossing te realiseren. Deze tijdelijke huisvesting kan vervolgens als eerste geplaatst worden bij de Egelantier op het Jagersveld.

14. Treasury

1. In 2024 hoeft minder te worden geleend dan begroot als gevolg van achterblijvende investeringen (-€ 1,3 mln.). Daarnaast wordt in 2024 meer rente ontvangen doordat er veel liquide middelen zijn die rentedragend worden uitgezet, onder andere bij de schatkist (-€ 0,9 mln.). Tot slot wordt een voordeel op de langlopende leningen verwacht als gevolg van de gedaalde marktrente. De inschatting is dat de lange rente zal dalen van 3,5% naar 3,25%. Dit leidt tot een voordeel van -€ 0,2 mln. in 2024, oplopend tot een voordeel van -€ 1,0 mln. in 2028 en verder.
2. Alliander heeft over 2023 een winst gemaakt van € 267 mln. Dat is bijna 35% hoger dan over 2022. De bedrijfsopbrengsten zijn harder gestegen dan de bedrijfskosten. Alliander keert 45% uit. Het dividend komt hiermee uit op € 1,06 mln. Dat is -€ 0,16 mln. hoger dan begroot. Deze hogere baten zijn naar verwachting structureel. Hiernaast ontvangen we een eenmalige extra uitkering van Alliander in verband met de geplande verkoop van Kenter (-€ 0,47 mln. in 2024).
   Hier staat een tegenvaller tegenover van de garantstellingsprovisie van de HVC. Door toetreding van nieuwe gemeenten valt deze structureel € 0,06 mln. lager uit dan begroot.

15. Overige

1. In het eerste kwartaal 2024 wordt de laatste schade opgeruimd. Dit zijn met name nog loshangende takken uit bomen en bomen waar pas later werd vastgesteld dat deze scheef staan en daardoor een risico vormen.
2. Het HHNK draagt het beheer van wegen op dijken over. Dit leidt voor de gemeente tot hogere structurele lasten.
3. De fee van onze accountant voor het controleren van de jaarrekening en is de afgelopen jaren fors gestegen en deze zal in 2024 waarschijnlijk nog verder stijgen. Dit komt hoofdzakelijk door de extra controle op de SPUKS die we krijgen (de zogenaamde SiSA controles). Daarnaast is er een premiestijging van de aansprakelijksheidsverzekering
4. Door het rijk wordt een vijftal gemeentebrede “algemene” wetten voorbereid dan wel zijn al in werking getreden waarvan de implementatie financiële impact op Zaanstad zal hebben.
5. In de nieuwe notitie Overhead van de Commissie BBV is (scherper) gedefinieerd wat onder overhead wordt verstaan. De definitie van overhead is hierin: alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces. Op basis van deze nieuwe notitie is, mede met het oog op de organisatieontwikkeling, de overhead binnen gemeente Zaanstad opnieuw beoordeeld.

16. Reeds genomen raadsbesluiten
    Onderstaande raadsbesluiten zijn budgettair neutraal

1. Nieuw aankoop Ikea Kavel
   We hebben het Ikea Kavel gekocht. De rentelasten worden gedekt uit de reserve Zuiderhout noord.
2. Bedrijven Investerings Zone
   Op grond van de Wet op de Bedrijveninvesteringszones (Wet op de BIZ) vraagt het bestuur BIZ Stadshart Zaandam aan de gemeente, om binnen het vastgestelde BIZ-gebied per 2024 voor 5 jaar, een BIZ-bijdrage te heffen voor de activiteiten in het BIZ plan. Het BIZ-plan is opgesteld samen met de ondernemers in het Stadshart. De gemeente vordert de BIZ-bijdrage van de bedrijven in het BIZ gebied om vervolgens als subsidie uit te keren aan het BIZ bestuur, na vermindering van 2,5% aan gemeentelijke uitvoeringskosten.

Overige bijstellingen

17. Overige bijstellingen

1. De Brede regeling combinatiefunctionarissen (BRC) is onderdeel geworden van de Spuk Gala.
2. De gemeenteraad heeft in 2023 besluiten genomen over de besteding van het geld in het inflatiefonds. Een deel van de maatregelen loopt door in 2024. Die kosten nemen wij nu op in de begroting. Wij doen u geen voorstellen meer over de besteding van het overgebleven geld in het inflatiefonds. Het geld dat nog in de reserve zit valt vrij.
3. Met het Stedelijk jeugdteam worden jaarlijks de kosten van ICT werkplek verrekend. Afhankelijk van het aantal afgenomen accounts vloeit een bedrag terug naar Zaanstad.
   Deze verrekening was niet structureel in de begroting van Zaanstad opgenomen.
4. Zaanstad ontvangt als centrumgemeente de Doeluitkering Vrouwenopvang (DUVO) ten behoeve van de financiering van regionale projecten/ activiteiten rondom Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. De DUVO wordt niet geïndexeerd in 2024. Wij hebben dit budget in de begroting wel geïndexeerd wat onterecht is geweest. Hierdoor kan er een bedrag vrijvallen van € 0,11 mln.
5. Er is al jaren een trend gaande dat er minder van Peuterspelen gebruik gemaakt wordt. Ouders werken steeds vaker en maken dan gebruik van Kinderopvang.
6. Een groep inwoners is als gevolg van de corona pandemie financieel kwetsbaarder geworden. Ook is meer afstand ontstaan tussen inwoners en onze Sociale Wijkteams (SWT’s). Wij hadden het voornemen om onze SWT’s tijdelijk te versterken. Zij konden daardoor meer contact zoeken met inwoners met schulden en hen een hulpaanbod doen. Wij gaan niet door met dit voornemen. Dit komt door gebrek aan capaciteit bij gemeente en SWT’s. Wij hebben ondertussen wel extra inzet gedaan via de bestaande aanpak om deze doelgroep te bereiken. Hierdoor valt het hiervoor beschikbare budget.
7. Voor veel erfpachtcontracten zijn de canonbetalingen voor 50 jaar afgekocht, waarvan de termijn in de komende jaren gaat aflopen. Om de erfpachters tijdig goed te informeren en de zaken af te wikkelen is structureel extra personeel nodig. De dekking voor deze nieuwe kosten zijn de bestaande erfpachtinkomsten en de te verwachte toename van de erfpachtinkomsten. De meerontvangsten worden hier gepresenteerd.
8. De huuropbrengsten zijn gestegen (-€ 0,07 mln.) en per 2026 worden nieuwe verhuur inkomsten verwacht voor een locatie in Zaandam Zuid (€ -0,05 mln.). Verder worden uit de reserve Zuiderhout voor vier jaar kosten onttrokken voor de locatie (€ -0,19 mln.). Hier staan rentelasten tegenover die via treasury doorbelast worden.

Groei van de stad

18. Inzet groei van de stad
    In de begroting 2024 is een budget opgenomen voor de groei van de stad. Het doel hiervan is dat de stad kan groeien met kwaliteit en dat de basis financieel op orde blijft, ook als de stad sterk groeit. Voor 2025 e.v. is hiervoor een bedrag van € 2,3 mln. opgenomen. Bij deze voorjaarsnota zetten we dit budget in.
    
    In het afwegingskader is opgenomen waar activiteiten aan dienen te voldoen om voor de groei van de stad in aanmerking te komen. Dit zijn:

• De activiteit behoort tot onze basis gemeentelijke taken
• Het uitgavenniveau beweegt heel expliciet en direct mee bij groei/ krimp van de stad
• De uitgaven worden gedekt uit de algemene middelen

Bij het toetsen van de mutaties aan de criteria zijn we extra kritisch geweest, gezien de financiële tekorten die er zijn vanaf 2026. We zijn ook hier ‘scherp aan de wind gaan varen’. Mutaties die nog onzeker waren, hebben we niet opgenomen, om ruimte te creëren in de begroting voor knelpunten die wel zeker zijn.

Onderstaand een overzicht van de mutaties die voldoen aan het afwegingskader.

1. Areaaluitbreiding openbare Ruimte
   Het areaal aan openbare ruimte wordt groter als gevolg van de groei van de stad. Het zijn veelal bouwplannen die nu al lopen en waar de openbare ruimte gereed is of gereed komt komend jaar en in 2025 in onderhoud is. Als gevolg van toename van de arealen aan openbare ruimte, stijgen ook de jaarlijkse onderhouds- en beheerlasten.

2. Burgerzaken (burgerlijke stand en BRP)
   Het college van burgemeester en wethouders is verantwoordelijk voor een actuele, juiste en betrouwbare registratie van persoonsgegevens van ingezetenen in de basisregistratie personen (BRP; art. 1.4 Wet Basisregistratie personen). Het aantal inwoners en woningen in Zaanstad groeit. Om aan de wettelijke verplichting van een juiste BRP te voldoen, is meer capaciteit nodig. Het deel dat toe te rekenen is aan de groei van het aantal inwoners, betreft 0,5 fte.

3. Handhaving in de openbare ruimte
   Als de stad groeit, groeit ook de behoefte aan handhaving. Vorig jaar is dit niet meegegroeid, dit jaar is dat wel nodig. Als we de groei doorrekenen naar de capaciteit, dan is er 1,22 fte extra nodig uit de  Groei van de Stad. Hierbij is gerekend met 1% groei van inwoners in 2024 en 1,7% verwachte groei in 2025.

19. Inzet budget groei van de stad
    Er is € 2,3 mln. beschikbaar voor groei van de stad 2025. Er wordt € 0,52 mln. hiervan ingezet, wat betekent dat er € 1,78 mln. vrij valt in de algemene middelen.

Onderuitputting diverse budgetten

20. Onderuitputting
    Jaarlijks houden we bij de jaarrekening geld over. Hiertoe is een analyse gemaakt op grond waarvan nu verdeeld over bijna alle programma's een bedrag van € 3 mln. wordt afgeraamd. Dezelfde analyse is gemaakt op de budgetten groei van de stad die vorig jaar zijn toegekend. Gebleken is dat de toekenning van armoede van € 0,123 mln. niet nodig was en deze valt nu vrij.

Oplossen knelpunten

21. Bestuursopdracht Evenementenbeleid
    Het college werkt momenteel actief aan het 'Mogelijk maken van evenementen' door middel van een bestuursopdracht, met als doel de drempels voor evenementenorganisatoren te verlagen. Een extern bureau (ESI) heeft gesprekken gevoerd met evenementenorganisatoren, veiligheidspartners en interne betrokkenen om de huidige problemen en mogelijke oplossingen te analyseren. Recent is een rapport met bevindingen en concrete aanbevelingen opgeleverd waaruit blijkt dat er o.a. integrale ketensturing en verhoging van de ambtelijke capaciteit nodig is.

22. Bestuursopdracht Jeugd & Veiligheid Saendelft
    Een groot deel van de inwoners in Saendelft ervaart onveiligheid vanwege overlast van jongeren en criminaliteit. Daarom is extra inzet gewenst op jeugd en veiligheid. Het gaat om structurele inzet van 5,8 fte.

23. Bestuursopdracht Participatie

De aanpak werken of meedoen kent structureel een knelpunt. Eerder is gedacht de inzet te kunnen verminderen. Dat blijkt maar lastig mogelijk. De knelpunten zitten hoofdzakelijk op het onderdeel meedoen, dat wordt uitgevoerd door de SWT's.
Door verschillende ontwikkelingen ontstaat er ruimte in het participatie budget. Voor 2025 t/m 2028 wordt deze ruimte benut voor de aanpak werken of meedoen. Het voordeel in 2024 ontstaat voornamelijk door een positief jaarrekeningresultaat bij Werkom. Dit wordt gebruikt om een nagekomen nadeel m.b.t. loonkosten 2024 van Werkom op te vangen. Het restant valt vrij.

24. Financiële knelpunten < 0,1 mln.

1. Voor implementatie van de Omgevingswet is extra onderzoek nodig. Daarnaast is er naar aanleiding van de implementatie een structureel grotere vraag naar juridische kennis, onderzoek en IT-systemen die ondersteuning blijven bieden aan de nieuwe wet. Indien we hier niet op inzetten blijven we last ondervinden bij de uitvoering van deze wet.
2. In de modelverordening van de VNG voor onderwijshuisvesting is opgenomen dat scholen met veel leerlingen met een hoge achterstandscore, gemiddeld 20m2 per school meer ruimte krijgen. De gemeente Zaanstad wijkt in de huidige verordening op dit punt af van deze modelverordening. Deze extra m2 is een belangrijke sleutel om impact te maken op kansengelijkheid en onderwijsachterstanden. Hiermee sluiten we aan op de modelverordening. De benodigde investering bedraagt € 2 mln. over periode van 2027 t/m 2030 en verder en leidt tot kapitaallasten vanaf 2028 (€ 0,03 mln.) tot 2030 e.v. (€ 0,65 mln.).
3. Er is € 0,1 mln. benodigd ter afsluiting van de gezamenlijk gepleegde inzet om (in navolging van andere gemeenten) duidelijkheid te creëren over de omvang en impact van het handelen van de vroegere Zaangemeenten op de Joodse inwoners en hun rechtsherstel tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.
4. Dit betreft financieren van de onrendabele top bij exploitatie van 3 markten in de gemeente. Wij zijn van vier naar drie markten gegaan. Er zijn steeds minder marktlieden, waardoor de exploitatie tekort oploopt naar circa € 0,06 mln. per jaar voor alle de drie markten. Er wordt gewerkt aan een visie op markten die dit najaar aan de raad wordt voorgelegd.
5. Voor de herplant van bomen n.a.v. storm Poly is extra budget benodigd van € 0,98 mln. Deze lasten worden afgeschreven in 20 jaar. Met storm Poly in juli 2023 zijn ongeveer 1.300 bomen omgewaaid. In 2023 zijn de omgewaaide bomen opgeruimd en zijn er 98 bomen herplant. Het budget is benodigd om de resterende 1.200 bomen te herplanten. Het niet herplanten van de bomen is niet in lijn met het bomenbeleidsplan.
6. We zien meer werkzaamheden bij Burgerzaken. Dit heeft te maken met langere wachttijden bij de aanvraag van officiële documenten.

25. Financieel knelpunt reiskostenregeling
    De huidige reiskostenregeling van Zaanstad is sober te noemen en vormt steeds meer een obstakel bij het aantrekken van nieuwe mensen en het behoud van huidige mensen. Redelijke, marktconforme arbeidsvoorwaarden zijn hygiënefactoren. De huidige reiskostenregeling wordt steeds meer ervaren als een zogenoemde dissatisfier, zowel door sollicitanten als door medewerkers die de organisatie verlaten. Geconstateerd wordt dat er momenteel op andere manieren geld wordt geboden aan nieuwe en bestaande medewerkers om het gemis van reiskostenvergoeding financieel te compenseren.
    
    De dekking voor deze extra middelen is nader uitgewerkt. Dit wordt opgelost door een verlaging van het capaciteitsbudget. Door het bieden van een betere reiskostenregeling realiseren we een besparing op wervingskosten, inhuurkosten, extra beloning (hogere inschaling of toelagen) en uitvoeringskosten.

26. Implementatie financieel systeem
    De leverancier van het financieel systeem stopt op termijn met de ondersteuning van de applicaties. Zonder ondersteuning lopen we vast bij eventuele storingen en wetswijzigingen. Dit risico kunnen we niet lopen. Hierdoor is het noodzakelijk om een nieuw systeem aan te schaffen. Dit is een grote operatie die een goede voorbereiding en inbedding vraagt.

27. Toevoegen aan egalisatiereserve
    Na het verwerken van alle mutaties resteert een positief saldo in 2024 en 2025. Het jaarresultaat 2024 en 2025 wordt toegevoegd aan de egalisatiereserve.

Het nieuwe saldo van de egalisatiereserve is 14,7 mln. Dit saldo kunnen we inzetten om de tekorten af te vlakken.